Lesgeven over de Holocaust moeilijk?
woensdag, 01 maart 2023
Wij maken onderwijs over Holocaust en antisemitisme eenvoudig en effectief. Geen ingewikkelde lespakketten met handleidingen, maar een pure en authentieke ontmoeting met een Joodse gastspreker. Onze gastsprekers gaan graag in gesprek met uw leerlingen. En gewoon in de eigen vertrouwde omgeving: het klaslokaal. Heeft u leerlingen die geloven dat de Holocaust een mythe is? Hebben uw leerlingen (te) weinig kennis over de Holocaust? Lees hier wat gastsprekers voor u kunnen betekenen.
https://www.annefrank.org/nl/over-ons/onderzoek/sociaal-onderzoek/onderzoek-naar-antisemitisme/antisemitisme-vo-2023/
Getuigenissen over de Holocaust door Joodse gastsprekers, én ook door niet-Joodse gastsprekers. Want ook gastsprekers van verzet, burger, kind van foute ouders en Roma & Sinti vertellen vaak over de Jodenvervolging en welke processen daar aan ten grondslag lagen. Zij dragen dus ook bij aan de inhoudelijke invulling van Holocaustonderwijs.
Onze volledige naam is “Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOII-Heden”. Het naamdeel “Heden” is niet voor niets gekozen. Wij nemen geen genoegen met slechts een vertelling over toen en destijds. Uiteraard zijn de verhalen over WO2 het fundament en uitgangspunt van de gastles, maar de koppeling naar het heden is minstens zo belangrijk. Want wat betekenen deze verhalen anno 2023? Hoe werkt de Holocaust door in het leven van een Joodse familie? En misschien wel het belangrijkste: wat betekent dat voor de leerlingen van nu?
Vaak blijkt dat in geval van (voor)oordelen bij jongeren het in de kern ontbreekt aan een divers (“rijk”, “genuanceerd”) beeld, en hun uitingen en opvattingen meestal niet racistisch of antisemitisch bedoeld zijn. Een ontmoeting met iemand die ‘anders’ is, en daarmee in gesprek gaan, blijkt altijd een gunstig effect te hebben op het genuanceerd denkvermogen van leerlingen.
Een gastles is bij uitstek ‘ontmoetingsonderwijs’. Daarbij staat verbinding en zingeving centraal. Verbinding tussen gastspreker en leerling, verbinding tussen emotie (empathie) en cognitie (kennis), en zingeving vanuit de geschiedenis als spiegel voor het leven van jongeren nu. Van gastsprekers wordt daarom verwacht dat zij naast een vertelling ook in gesprek gaan zodat er ruimte ontstaat voor dialoog. Een geslaagde gastles impliceert een wederkerigheid tussen gastspreker en leerlingen, een daadwerkelijke en laagdrempelige ontmoeting. Actuele maatschappelijke thema’s komen regelmatig aan de orde als gespreksonderwerp. Wij stellen leerlingen in staat om daadwerkelijk een Jood te ontmoeten, waarbij op een laagdrempelige manier én in een veilige omgeving (de eigen schoolklas) gesproken kan worden over gevoelige thema’s als uitsluiting, vooroordelen, racisme, discriminatie en antisemitisme.
Hans Peeper komt als 3-jarige terecht in Kamp Westerbork en wordt een jaar later gedeporteerd naar concentratiekamp Bergen Belsen. “Ik was voortdurend bang, er was vaak luchtalarm, het was er koud en vies, en ik had altijd honger” Vlak voor de bevrijding sterft moeder, en het zien van haar dode lichaam bezorgt Hans een levenslang traumatische herinnering. De oorlog heeft grote invloed op zijn verdere leven, maar Hans wil geen oorlogsslachtoffer zijn. “Mijn vader zei altijd: niet achteromkijken, vooruit kijken!” Als gastspreker wil hij overbrengen dat een positieve instelling je door moeilijke momenten heen kan helpen.
Rozette Kats is als baby door het verzet naar een onderduikadres in Limburg gebracht. Ze krijgt een nieuwe naam: Rita. Als na de bevrijding blijkt dat haar ouders zijn vermoord in Auschwitz, blijft ze bij haar pleegouders wonen. Als ze 6 jaar oud is vertellen haar pleegouders dat ze eigenlijk niet Rita is, maar Rozette, en dat haar Joodse ouders vermoord zijn. Rozette is te klein om het te kunnen begrijpen en raakt in een permanente staat van angst, met een angstig dubbelleven tot gevolg. Pas op haar 50e leert ze op een gezonde manier om te gaan met haar verleden én durft ze de zelfbewuste Joodse vrouw te zijn die zij al die jaren daarvoor verborgen had gehouden.
Mirjan Hijink is ruim na de bevrijding geboren, maar toch speelt de oorlog een grote rol in haar leven. Haar Duits-Joodse opa Siegbert vlucht in 1939 naar Nederland. Twaalf jaar oud en helemaal alleen zonder ouders en broertjes. Meerdere onderduikadressen in Winterswijk volgen. Bij de bevrijding is Siegbert 18 jaar en heeft ruim 6 jaar op de vlucht en in onderduik geleefd. Het verdriet groot als blijkt dat zijn hele Duitse familie is vermoord. In Duitsland wacht niemand op hem, dus blijft hij in Nederland wonen. De geschiedenis van opa is ook de familiegeschiedenis van Mirjan. Als opa niet had overleefd, dan was Mirjan nooit geboren. De levenskracht van opa Siegbert draagt Mirjan nu zelf uit, als trotse kleindochter.
Deze nadruk op beleving en op het dichtbij halen van de oorlog die anders ver van de leerlingen af staat, is een belangrijke factor. De geïnterviewde docenten vertellen dat hun leerlingen geraakt worden door de verhalen, dat zij beseffen dat de Holocaust écht heeft plaatsgevonden, en dat zij zich voorstellen hoe het voor henzelf geweest zou zijn om in die tijd te leven. Zo is de gastles ook een manier om de leerlingen na te laten denken over het verband tussen de geschiedenis en hun eigen leven, en eventuele lessen die zij daaruit kunnen trekken.
Figuur 1 - Mate waarin docenten het eens zijn met de stellingen over opbrengsten van gastlessen. Bron: onderzoeksrapport "Waarachtige verhalen over de oorlog" (juni 2021).
