Historisch perspectief nemen

vrijdag, 22 november 2024

Hanneke Bartelds promoveerde op 5 november aan de UvA op dit onderwerp. Zij onderzocht hoe je als geschiedenisdocent, via ooggetuigen, het inlevingsvermogen van leerlingen kunt bevorderen. Ze vergelijkt het effect van de ooggetuige als primaire bron in twee verschillende hoedanigheden:

• als gastspreker in een live ontmoeting in de klas (storytelling)
• als ooggetuige in een documentaire of digitaal fragment (oral history)

Opmerkelijk: in de variant met de gastspreker scoren leerlingen significant hoger op begrip van inleving dan leerlingen die deelnamen aan de lessenserie met de documentaire.

Hoe bevorder je het inlevingsvermogen van leerlingen?

Wetenschappelijk onderzoek naar het effect van gastsprekers bij de ontwikkeling van vaardigheden in ‘historisch perspectief nemen’ door leerlingen.

In haar promotieonderzoek “Teaching Historical Empathy - Perspective taking in past and present using eyewitnesses” concludeert Hanneke Bartelds dat het gebruik van ooggetuigen een krachtig middel is om het historisch én algemeen inlevingsvermogen van leerlingen te vergroten. Bij geschiedenis wordt dit inleven ook wel ‘historisch perspectief nemen’ genoemd.

Bartelds maakt onderscheid tussen de ooggetuige in een documentaire en de gastspreker die live komt vertellen. Het blijkt dat leerlingen bij gebruik van beide varianten opvallende vooruitgang boeken: ze krijgen meer vertrouwen in hun vermogen tot inleven, hun vermogen om uit te leggen wat inleving betekent (begrip) en waarom het belangrijk is. Opmerkelijk: in de variant met de gastspreker scoren leerlingen significant hoger op begrip van inleving dan leerlingen die deelnamen aan de lessenserie met de documentaire. Het werken met gastsprekers is een wederkerig proces. Bartelds: “De gastsprekers spreken voor en tot de leerlingen, en in ruil daarvoor krijgen zij aandacht voor hun verhaal. Vaak krijgen de leerlingen en de gastspreker een persoonlijke band, die de persoonlijke inleving stimuleert.”

Overigens is het werken met ooggetuigen soms best een uitdaging voor docenten. Bijvoorbeeld omdat herinneringen niet altijd (historisch) betrouwbaar of representatief zijn, maar ook omdat het belangrijk is om de gastspreker in te bedden in een (historische) context. Ook de ‘standplaatsgebondenheid’ van leerling én gastspreker speelt een rol: de invloed van het (vooringenomen) eigen gezichtspunt, mening of interpretatie van de geschiedenis. Daarnaast kan het hebben van (voor)oordelen, bij zowel leerling en gastspreker, het inleven in de weg staan. Multiperspectiviteit en het accepteren van meerdere perspectieven is daarom belangrijk. Ook is het van belang dat docenten hun ooggetuigen zorgvuldig selecteren, ook op hún vermogen tot inleven en het accepteren van multiperspectiviteit.

Volgens het onderzoek van Bartelds hebben gastsprekers de potentie om een belangrijke bijdragen te leveren aan het bevorderen van historische en burgerschapsvaardigheden. Leerlingen kunnen met gastsprekers oefenen in het ‘historisch perspectief nemen’ en hiermee hun vaardigheid tot inleven verder ontwikkelen. “Het gebruik van ooggetuigen is de beste manier […] omdat daarbij niet alleen een beroep op cognitieve als affectieve inleving wordt gedaan, maar er ook een persoonlijke verbinding kan ontstaan en er soms interactie mogelijk is.”, aldus Bartelds.

In de huidige, soms gepolariseerde samenleving is inlevingsvermogen een belangrijke vaardigheid. Want wie deze ontwikkelt, is in staat tot meer begrip van een historische of hedendaagse situatie of persoon, en ook in staat tot meer nuance in een discussie en een prettigere omgang met elkaar.

Bron: Dit is een samenvatting van het artikel dat werd gepubliceerd in de KLEIO juni 2022 (vakblad voor docenten geschiedenis en staatsinrichting van de VGN).

Contact en informatie:

• Hanneke Bartelds is Curriculum Ontwikkelaar Geschiedenis bij het SLO. Voorheen werkte ze 25 jaar als docent. Ze is te bereiken op Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
• Bartelds, H., Savenije, G. & Van Boxtel, C. (2020). Students’ and teachers’ beliefs about historical empathy in secondary history education. Theory & Research in Social Education, 48 (4), 529– 551. https://doi.org/10.1080/00933104.2020.1808131
• Bartelds, H., Savenije, G. M., van Drie, J., & van Boxtel, C. (2023). Using eyewitnesses to promote students’ understanding of empathy in the history classroom. The Journal of Social Studies Research, 47(2), 129–144. https://doi.org/10.1016/j.jssr.2022.12.001